پیشگیری و مبارزه با حریق کارگاه‌ها
آيين نامه پيش گيري و مبارزه با آتش سوزي در كارگاه ها
فصل اول – تعاريف:
آتش (حريق) (پاورقي 1): عبارت از يك سري عمليات شيميايي و اكسيداسيون سريع حرارت زاي مواد قابل اشتعال (پاورقي 2) (در واكنشهاي گرمازا(پاورقي 3)) است.
1-Fire
2- Flammable Material
3- Exothermic Reaction
ماهيت آتش: بروز آتش نياز به زمينه هاي فيزيكي و شيميايي محل وقوع دارد. اصولاً عوامل مؤثر در ايجاد آتش سوزي متعدد مي باشد ولي براي ايجاد آتش وجود چهار عامل: اكسيژن، حرارت، مواد قابل اشتعال و واكنش هاي زنجيره اي (براي تداوم حريق) كه به هرم آتش معروف است ضروري است و در صورت حذف حداقل يكي از آنها ادامه حريق ممكن نيست.
طبقه بندي انواع آتش: به منظور پيشگيري و كنترل آتش سوزي، حريقها برحسب ماهيت مواد قابل اشتعال به ۶ طبقه ذيل تقسيم بندي مي شود:
آتش نوع A: به معني آتش ناشي از سوختن مواد قابل احتراق معمولي نظير كاغذ، چوب، پارچه و بعضي لاستيك ها و مواد پلاستيكي مي باشد كه پس از سوختن خاكستر به جا مي گذارند.
آتش نوع B: به معني آتش ناشي از سوختن مايعات قابل اشتعال مانند گريس، روغن، بنزين، قير، نفت، رنگهاي نفتي، حلالها و الكل مي باشد.
آتش نوع C: آتش ناشي از سوختن گازها و مايعات يا مخلوطي از آنها است كه به راحتي قابليت تبديل به گاز را دارند مانند گاز مايع و گاز شهري.
آتش نوع D: آتش ناشي از سوختن فلزات قابل احتراق نظير منيزيم، تيتانيوم، زيركونيوم، سديم، ليتيوم و پتاسيم مي باشد.
آتش نوع E: آتش سوزي ناشي از دستگاههاي الكتريكي و الكترونيكي است.
آتش نوع F: به آتش ناشي از سوختن روغنها و چربيهاي آشپزخانه اي يا آتش ناشي از دستگاههاي پخت مواد غذايي اطلاق مي شود.
طبقه بندي انواع مكانها از نظر نوع خطرات حريق: مكانها از نظر خطر آتش سوزي با توجه به قابليت اشتعال، مقدار و نرخ حرارت آزاد شده از آنها به ۵ طبقه زير تقسيم بندي مي شوند:
الف - مكانهاي كم خطر: شامل مكانهاي با قابليت اشتعال و نرخ حرارت آزاد شده محدود بوده يا تراكم مواد سوختني در آنها كمتر از 50 كيلوگرم در مترمربع باشد. مانند ساختمانهاي اداري، مسكوني، بيمارستانها، مساجد و اماكن مذهبي، مهمانسراها و هتل ها.
ب - مكانهاي با خطر متوسط گروه ۱: شامل مكانهاي با قابليت اشتعال و نرخ حرارت آزاد شده متوسط بوده يا تراكم مواد سوختني در آنها بين ۵۰ تا ۱۰۰ كيلوگرم در مترمربع يا انبارهاي با ارتفاع چيدمان كمتر از ۴ /۲ متر باشد. مانند انبارهاي معمولي، پاركينگها، رستورانها
ج - مكانهاي با خطر متوسط گروه ۲: شامل مكانهاي با قابليت اشتعال و نرخ حرارت آزاد شده متوسط بوده يا تراكم مواد سوختني در آنها بين ۱۰۰ تا ۱۵۰ كيلوگرم در مترمربع يا انبارهاي با ارتفاع چيدمان كمتر از ۴ متر باشد. مانند انبارهاي صنعتي و تجاري، كارگاههاي توليدي و صنعتي
د - مكانهاي پرخطر گروه ۱: شامل مكانهاي با قابليت اشتعال و نرخ حرارت آزاد شده و سرعت گسترش بالا بوده ليكن تراكم مواد سوختني در آنها پايين باشد. مانند ساختمانهاي حساس اداري – آموزشي، مخابراتي، امنيتي و كارگاههاي كوچك مواد شيميايي و آزمايشگاهها
ه - مكانهاي پرخطر گروه 2: شامل مكانهاي با قابليت اشتعال و نرخ حرارت آزاد شده و سرعت گسترش بالا بوده يا تراكم مواد سوختني بالاتر از 100 كيلوگرم در مترمربع باشد. مانند پالايشگاهها، كارگاههاي مواد شيميايي و محصولات نفتي، اتاق رنگ، كارگاههاي توليد مواد انفجاري
سامانه اعلام حريق: به معني سامانه طراحي شده براي شناسايي خودكار وقوع آتش بوسيله حرارت، شعله، نور، دود يا ديگر محصولات ناشي از احتراق و توسط يك مركز كنترل اطلاعات شناسايي شده و ضمن پردازش آن اطلاعات وقوع يك آتش سوزي بوسيله انواع وسايل هشداردهنده بصورت نيمه خودكار يا خودكار اعلام مي گردد.
سامانه اطفاء حريق: سامانه متناسب تعريف شده كه توسط افراد يا به صورت خودكار فعال شده و سبب خاموش نمودن آتش مي گردد.
سامانه اطفاء حريق دستي: استفاده از خاموش كننده هاي دستي، چرخدار يا پاشنده هاي نيمه ثابت شيلنگي به كمك افراد براي خاموش نمودن آتش هاي محدود.
سامانه اطفاء حريق ثابت: به معني سامانه نصب شده به صورت ثابت كه براي اطفاء حريق يا كنترل آن در محل نصب سامانه مي باشد.
سامانه با كاربرد محلي (موضعي): به معني سامانه ثابت براي جلوگيري از حريق، همراه با نازل هايي كه به شكل خودكار عامل اطفاء را بر روي ماده مشتعل پاشيده تا حريق را خاموش نمايد.
سامانه اطفاء حريق نيمه خودكار: استفاده از تجهيزات خاموش كننده ثابت يا پاشنده هاي نيمه ثابت با راه اندازي توسط افراد براي خاموش نمودن آتش هاي محدود يا گسترده.
سامانه اطفاء حريق خودكار: استفاده از تجهيزات خاموش كننده ثابت يا پاشنده هاي نيمه ثابت بدون دخالت مستقيم افراد براي خاموش نمودن آتش هاي محدود يا گسترده.
اطفاء حريق داخل ساختمان: به معني فعاليت فيزيكي براي جلوگيري از حريق، نجات يا هر دو در داخل ساختمان يا سازه هاي سربسته كه دچار حريق شده، مي باشد.
خاموش كننده دستي: خاموش كننده هاي با حداكثر وزن ۱۴ كيلوگرم حاوي مواد متناسب خاموش كننده آتش مي باشد.
طبقه بندي خاموش كننده دستي حريق: به معني طبقه بندي از نظر حروف الفبايي است و به خاموش كننده هايي گفته مي شود كه براي انواع حريقهاي گروه هاي شش گانه فوق الذكر طراحي شده و براي اطفاء آنها مؤثر است. رنگ مناسب براي بدنه خاموش كننده ها شامل قرمز براي خاموش كننده حاوي آب (به هر صورت شامل اسپري و آب پودري (پاورقي 4))، قرمز با باند آبي براي خاموش كننده مولد كف (و كف اسپري)، قرمز با باند سفيد براي خاموش كننده پودر شيميايي يا پودر خشك، قرمز با باند كرم براي خاموش كننده پودر مرطوب، قرمز با باند سياه براي خاموش كننده CO2 و قرمز با باند زرد براي خاموش كننده حاوي گازهاي بي اثر و (پاورقي 5) HFC2 مي باشد.
4- IFEX
5- Hydro fluro carbons
خاموش كننده آب و گاز: خاموش كننده اي است كه ماده خاموش كننده آن پايه آبي دارد. ظرفيت اين خاموش كننده هاي آب تحت فشار معمولاً تا ۹ ليتر مي باشد و وزن كلي خاموش كننده با كليه متعلقات آن از ۱۴ كيلوگرم تجاوز نمي كند. خاموش كننده هاي آب و گاز تحت فشار دائم، معمولاً به كمك گاز ازت يا هواي فشرده با فشار ۱۶۰ پوند براينچ مربع تحت فشار قرار مي گيرند.
خاموش كننده حاوي كف: خاموش كننده اي است كه ماده خاموش كننده آن كف مكانيكي بوده كه به كمك گاز 2 CO و ازت تحت فشار 150 پوند بر اينچ مربع قرار مي گيرد. در يك نوع از خاموش كننده ها 75 درصد ظرفيت آبي سيلندر حاوي محلول كف بوده و مابقي ظرفيت آن حاوي گاز عامل فشار مي باشد. خاموش كننده هاي حاوي كف معمولاً در ظرفيت هاي 6 تا 9 ليتري به صورت دستي و در ظرفيت هاي حداكثر 90 ليتري به صورت چرخدار توليد مي گردند.
خاموش كننده هاي پودر و گاز بالن دار: خاموش كننده اي است كه ماده خاموش كننده آن پودر شيميايي بوده كه به كمك كارتريج عامل فشار گاز داخل سيلندر و يا خارج از آن تحت فشار قرار مي گيرند. كارتريج ها معمولاً حاوي گاز 2 CO و يا گاز ازت مي باشند.
خاموش كننده هاي پودر و گاز تحت فشار دائم: خاموش كننده اي است كه ماده خاموش كننده آن پودر شيميايي و عامل فشار آن هواي خشك و يا نيتروژن مي باشد كه هر دو درون يك سيلندر نگهداري مي شوند و شامل يك نشانگر فشار هوا و يا گاز ازت است.
خاموش كننده پودر تر (مرطوب): خاموش كننده هايي هستند كه براي اطفاي حريق گروه F طراحي و عرضه شده است. اين تجهيزات براي اطفاي برخي از انواع حريق ابداع گرديده كه به پودر تر معروف شده است. پودر تر در واقع تركيب پودر كربنات پتاسيم يا استات پتاسيم در آب است كه مي تواند خاموش كنندگي آب را براي حريق مواد روغني (آشپزخانه اي) اصلاح نمايد بدون اينكه معايب استفاده از پودر خشك را داشته باشد.
خاموش كننده حاوي تركيبات هالوژنه: خاموش كننده اي است كه ماده خاموش كننده آن به صورت مايع و از تركيبات هالوژنه بوده و به كمك گاز ازت تحت فشار قرار مي گيرند.
خاموش كننده دي اكسيدكربن: خاموش كننده اي است كه حاوي گاز دي اكسيد كربن (CO 2) به صورت مايع بوده و تا ۵ /۸۰۸ پوند براينچ مربع (۵۵ بار يا ۵۵۷۳ KPa) تحت فشار دائم قرار مي گيرد. خاموش كننده دي اكسيد كربن معمولاً در ظرفيت هاي ۱ تا ۹ كيلوگرم گاز CO2 توليد مي شوند.
خاموش كننده متحرك: شامل خاموش كننده هاي چرخدار تا ۹۰ كيلوگرم گنجايش ماده خاموش كننده مي باشد كه اغلب توسط يك نفر قابل جابجايي و مورد استفاده براي خاموش نمودن حريقهاي محدود مي باشد.
خاموش كننده نيمه متحرك: شامل يك نقطه برداشت ثابت از ماده خاموش كننده و تجهيزات متحرك پاشنده براي اطفاء حريق در يك محدوده معين مي باشد. مانند جعبه اطفاء حريق موسوم به جعبه F براي برداشت آب، يا برداشت مشابه از ماده خاموش كننده ديگر مانند دي اكسيد كربن .همچنين برداشت توسط مانيتور ثابت كه داراي شعاع و زواياي عملياتي اطفاء مي باشد نيز در اين دسته قرار مي گيرد.
خاموش كننده غيرقابل شارژ: نوعي خاموش كننده است كه به هيچ عنوان قابل شارژ نمي باشد. بر روي اين نوع خاموش كننده حتماً بايد علامت غيرقابل شارژ يا عبارتي مشابه آن درج شود. اين نوع مي تواند حاوي انواع خاموش كننده باشد و فقط براي يك بار استفاده ساخته شده است.
خاموش كننده قابل شارژ: خاموش كننده اي است كه نياز به تست، شارژ، سرويس و نگهداري دارد و پس از هر بار استفاده بايد مجدداً شارژ گردد.
سيلندرهاي تحت فشار بالا: سيلندرهاي تحت فشار و مخازن (كارتريج ها) شامل نيتروژن، هواي فشرده، دي اكسيد كربن يا گازهاي ديگر كه در فشار بالاتر از ۵۰۰ پوند بر اينچ مربع در دماي ۲۱ درجه سانتي گراد قرار دارند.
سيلندرهاي تحت فشار پايين: سيلندرهاي فشار پايين شامل عامل خاموش كننده آتش، نيتروژن، هواي فشرده يا گازهاي فشرده ديگر كه در فشار كمتر از ۵۰۰ پوند بر اينچ مربع در دماي ۲۱ درجه سانتي گراد قرار دارند.
جعبه آتش نشاني (پاورقي 6): جعبه اي شامل حداقل، شير برداشت از آب عمومي با فشار كافي يا از مخازن مرتفع آب، شيلنگهاي قرقره اي با شيلنگ لاستيكي يا تاشو كتاني حداقل به طول 15 متر و سرلوله متناسب براي پاشيدن آب بر روي آتش.
6- Fire Box
پتوي نسوز آتش نشاني (پاورقي 7): به پتوي نسوزي گفته مي شود كه داراي الياف و لايه هاي مقاوم به آتش بوده و براي حريقهاي محدود بر روي آتش انداخته مي شود و از طريق خفه كردن باعث خاموش شدن آن مي گردد.
7- Fire blanket
خودروهاي آتش نشاني: اين تجهيزات بر روي شاسي مناسب نصب و قابليتهاي متنوعي براي اطفاء حريق و نجات افراد دارند. حجم مخزن خودروها بايد حداقل بتواند براي ۱۰ دقيقه ذخيره ماده خاموش كننده داشته باشد. انواع ديگر شامل قايق، كشتي، بالگرد و هواپيما نيز در اين دسته قرار مي گيرند. خاموش كننده با بيش از ۹۰ كيلوگرم كه قابليت اتصال و حمل توسط خودرو داشته باشند نيز در اين گروه قرار مي گيرد.
سامانه ثابت اطفاء حريق: شامل مجموعه اي از مخازن ماده خاموش كننده، شبكه توزيع و افشانه(پاورقي)ها مي باشد كه به صورت دستي، نيمه خودكار يا خودكار راه اندازي مي شود.
8- Nazzle
نگهداري: به معني اجراي فرايند سرويس بر روي سامانه ها و تجهيزات آتش نشاني به جهت اطمينان از عملكرد مناسب آنها در مواقع وقوع حريق مي باشد. نگهداري متفاوت از بازرسي مي باشد در نگهداري كنترل قطعات، وسايل و منابع كنترل حريق ضروري مي باشد.
بازرسي: به معني كنترل ظاهري يا چشمي از وسايل حفاظتي و تجهيزات آتش نشاني براي اطمينان از اينكه در جاي خود هستند، شارژ شده اند و براي استفاده در مواقع آتش سوزي آماده مي باشند.
استاندارد معتبر: استاندارد معتبر منظور تمام استانداردهاي مصوب مؤسسه استاندارد ملي ايران و هر استاندارد بين المللي معتبر مرتبط كه مورد تأييد اين مؤسسه باشد.
آزمون هيدرواستاتيك: تست فشار بدنه خاموش كننده براي پيشگيري و اطمينان از مقاومت آن در برابر تركيدن است.
اعلام خطر به كارگر قبل از تخليه شدن (پيش اعلان اطفاء): به معني آژير هشداري است كه در زمان معين قبل از تخليه واقعي سامانه اطفاء به صدا در مي آيد. اين اعلان قبلاً بايد به كاركنان آموزش داده شده باشد.
تمرين كردن: به معني ايجاد مهارت و تجربه از طريق آموزش و تمرينهاي عملي در ارتباط با كار كردن با تجهيزات همانند وسيله محافظت سامانه تنفسي كه احتمال استفاده و عملكرد آنها در وظايف معين محدود مي باشد.
تحصيلات: به معني روش و شيوه انتقال دانش يا مهارت از طريق آموزش برنامه ريزي شده است اين روش الزاماً نيازمند آموزش كلاسي و رسمي نمي باشد.
مقاومت در برابر شعله: خاصيت مواد يا تركيبي از اجزاء مواد براي جلوگيري از احتراق و ممانعت از گسترش شعله مي باشد.
حريق در مرحله شروع: به معني حريقي است كه در مرحله آغازين يا شروع بوده و مي توان بوسيله كپسول اطفاء حريق قابل حمل و نقل، شير آب آتش نشاني كلاس ۲ و سامانه هاي كوچك شيلنگ آب بي نياز از لباس محافظ يا وسيله تنفسي آن را خاموش نمود.
دي اكسيد كربن (CO 2): به معني گاز خنثي، بي رنگ، بي بو و عايق الكتريسيته كه براي اطفاء آتش از طريق كاهش غلظت اكسيژن يا بخار سوخت در هوا و سرد كردن آن تا حدي كه احتراق غيرممكن گردد بكار گرفته مي شود.
پودر شيميايي خشك: تركيبي از ذرات بسيار ريز شيميايي نظير بيكربنات سديم، بيكربنات پتاسيم، بيكربنات پتاسيم با پايه اوره، كلريد سديم يا فسفات منوآمونيوم تكميل شده بوسيله فرايند ويژه براي ايجاد مقاومت نسبت به سفت و فشرده شدن و جذب رطوبت و علاوه بر اين قابليت جريان يابي (سياليت) مناسب مي باشد كه عاملي براي اطفاء آتش از طريق كاهش غلظت اكسيژن يا بخار سوخت در هوا و ايجاد حائل براي دسترسي مواد سوختني به هوا مي باشد. تركيبات بسيار ريز تحت نام تجاري آئروسل پودري معروف به (پاورقي)DSPA كه سيستم پاشنده آنها شامل مخزن كوچك و افشانه خودكار حساس به حرارت يا متصل به راه انداز الكتريكي هستند نيز در اين دسته قرار مي گيرند.
9- Dry Sprinkler powder aerosol
پودر خشك: تركيب ذرات خاموش كننده سنگين شامل نوع S (مخلوطي از كلرورهاي فلزي)، نوع C (مخلوطي از پودر گرانيت، كلرور فلزي و مواد ديگر) و پودرهاي معدني خالص مي باشد كه براي خاموش نمودن آتش فلزات قابل احتراق دسته D به كار مي رود. اين عامل از طريق قطع دسترسي مواد آتشگير به اكسيژن هوا عمل مي كند.
پودر شيميايي خشك چند كاره: پودر خشكي است كه براي استفاده در حريقهاي دسته A و B و C مورد تأييد قرار گرفته است.
پودر تر (پودر مرطوب): تركيب ذرات پودر كربنات يا استات پتاسيم و مانند آن در آب است كه براي خاموش نمودن حريق دسته F (روغنهاي آشپزخانه اي) كاربرد دارد و از طريق قطع دسترسي ماده آتش گير با اكسيژن هوا و يا براي جلوگيري از واكنشهاي زنجيره اي عمل مي كند.
كف: به معني تجمع پايدار حبابهاي ريز كه بصورت آزاد بر روي سطح مايعات مشتعل جريان مي يابد تا با تشكيل يك پوشش يكپارچه جهت محبوس كردن سطح ماده آتش گرفته و بخارات قابل احتراق و در نهايت خاموش كردن حريق عمل مي كند. انواع كف: شامل كف شيميايي (در بر گيرنده واكنش همزمان مواد شيميايي در آب براي توليد كف)، كف مكانيكي (شامل وارد كردن هوا به درون ماده كف ساز محلول در آب) و كف تر (تركيبات پتاسيم محلول در آب حاوي دترجنت است و تنها براي اطفاء حريقهاي آشپزخانه بكار مي رود) مي باشد. نوع متداول كف مكانيكي است و داراي سه گروه زير است:
الف -(پاورقي)LX – كف سنگين، يا كم توسعه با نسبت افزايش حجمي تا ۲۰ برابر محلول كف ساز
10- Low Expansion
ب -(پاورقي)MX – كف متوسط، با نسبت افزايش حجمي ۲۰ تا ۲۰۰ برابر محلول كف ساز
11- Medium Expansion
ج - (پاورقي)HX- كف سبك يا پر توسعه با نسبت افزايش حجمي ۲۰۰ تا ۱۰۰۰ برابر محلول كف ساز
پاشنده هاي كف اسپري كه با نامهاي تجاري مختلف به بازار آمده است نيز حاوي اين دسته كف ها است كه نحوه پاشش آن متفاوت و تحت فشار بالاي ازت به صورت اسپري مي باشد.
12- High Expansion
هاله (لايه) آبي تشكيل دهنده كف: به معني فعال كننده سطح فلئورينه شده همراه با پايدار كننده كف كه توسط آب رقيق شده و به عنوان مانع فوري براي جلوگيري از مخلوط شدن هوا با بخار سوخت بوسيله گسترده كردن يك هاله آبي بر روي سطح بعضي از سوختهاي هيدروكربني كه قابليت جلوگيري از توليد بخارات سوخت را دارا مي باشد.
آب حاوي مواد مرطوب كننده: تركيبي از آب به همراه مقدار محدودي دترجنت براي كم كردن كشش سطحي آب در مواقعي كه نفوذ در داخل تل مواد سوختني مدنظر باشد يا براي ايمن سازي باند فرود اضطراري هواپيما مي باشد ليكن در دسته كف قرار نمي گيرد.
تركيبات هالوژنه (هالن و تركيبات HFC): اين تركيبات از مشتقات CH 4 يا C 2H 6 مي باشند كه به جاي يك يا چند هيدروژن، يك يا چند عنصر هالوژنه (شامل I – C - Br - F) جايگزين شده است. وجود فلئور در اين تركيبات بر پايداري و بي اثر بودن آنها مي افزايد. اين تركيبات علاوه بر رقيق سازي اكسيژن هواي اطراف محدوده آتش، واكنشهاي زنجيره اي را نيز مهار مي نمايد. هالن هاي سنتي به علت اثرات سمي مخربي كه دارد داراي ممنوعيت استفاده مي باشد ليكن تركيبات جايگزين آن شامل هيدروفلوروكربنها (پاورقي)HFCs و گازهاي بي اثر (پاورقي)IG سازگار با محيط زيست و متداول مي باشند.
13- Hydro Fluro Carbon
14- Inert Gas
هيدروفلوروكربن ها (HFCs): اين تركيبات شبيه هالن ها و به عنوان جايگزينهاي آنها مي باشند كه اكثر آنها از نظر ساختمان ملكولي شبيه هالنها مي باشند ولي اثر تخريبي كمتري دارند. اين تركيبات به دليل ملاحظات قانوني زيست محيطي به عنوان جايگزين هاي هالن مورد استفاده قرار مي گيرند و با كدهايي نظير ۳۲، ۱۲۳، ۱۲۵، ۱۴۱، ۱۳۴، ۲۲۵ معرفي شده اند. معروفترين اين دسته با نامهاي تجاري (Ea) ۲۲۷ – HFC با فرمول3 CF 3CHFCF و ۲۰۰- FM مي باشد.
گازهاي بي اثر (IG): يكي از دسته هاي جديد خاموش كننده با كمترين اثرات مخرب هستند كه اغلب مخلوطي از آرگون و ازت مي باشند و از طريق رقيق سازي اكسيژن هوا آتش را مهار مي نمايد.
محيط محصور و بسته: مكاني داراي سقف و حداقل دو ديوار كه امكان افزايش دما، تجمع دود، گازهاي سمي ناشي از حريق در آن وجود داشته باشد.
عامل گازي خاموش كننده: ماده خاموش كننده اي است كه در درجه حرارت و فشار معمول اتاق به حالت گازي مي باشد و داراي ويسكوزيته پايين بوده كه قابليت انتشار و نفوذ سريع داشته و به شكل يكنواخت در يك محيط سربسته پخش مي شود.
افشانه: به معني وسيله مورد تأييدي است كه در محلهاي احتمالي بروز آتش نصب مي شود و جريان آب، پودر يا ساير تركيبات خاموش كننده را برروي آتش مي پاشد. شكل و كارايي افشانه متناسب با ماده خاموش كننده مي باشد.
سامانه افشانه اي: به معني سامانه لوله كشي است كه مطابق با استانداردهاي معتبر نظير استانداردهاي مهندسي حفاظت در برابر حريق طراحي شده براي كنترل و اطفاء حريق نصب مي گردد اين سامانه شامل منبع يا مخزن خاموش كننده به ميزان كافي و قابل اطمينان و شبكه اي از لوله كشي با اتصالات و اندازه هاي ويژه و تعداد افشانه لازم كه بهم متصل شده اند مي باشد. سامانه همچنين داراي يك شير كنترل و يك وسيله براي فعال كردن اعلام خطر مكانيكي يا الكتريكي پيش از بكاراندازي و در حال كار مي باشد.
سامانه افشانه اي تحت فشار دائم: منظور سامانه اطفاء حريق است كه تحت فشار معين ماده خاموش كننده (اغلب آب) بوده و عملكرد افشانه ها بصورت خودكار مي باشد. در اين شبكه اغلب افشانه ها در اثر افزايش دماي محيط عمل نموده و اجازه پاشش ماده خاموش كننده برروي حريق را مي دهند.
سامانه افشانه اي خشك: منظور سامانه اطفاء حريق است كه ماده خاموش كننده در مخازن آماده به كار بوده و در زمان راه اندازي تحت فشار لازم توسط پمپ يا فشار گاز در لوله هاي شبكه و افشانه ها ماده خاموش كننده تزريق و بر روي محدوده آتش پاشيده مي شود.
سامانه هاي شيرآب آتش نشاني:
سامانه شيرهاي برداشت آب آتش نشاني(پاورقي): به سامانه اي اطلاق مي شود كه شامل مخزن آب با حجم پشتيباني كافي، پمپ متناسب جهت تأمين فشار يا شبكه مطمئن آبرساني، اتصالات و لوله هاي انتقال و شيرهاي برداشت و امكانات شيلنگ و نازل متناسب و به تعداد و فواصل كافي باشد. اين سامانه در ۴ سطح از بعد مصرف كننده به شرح زير طبقه بندي مي شود:
15- Water Hydrants
الف - سامانه شير آب آتش نشاني نوع ۱: به سامانه داراي شيلنگ با قطر حداقل ۵ / ۲ اينچ و نازلهاي مناسب براي استفاده (يا آبگيري خاموش كننده متحرك) توسط مأمورين آتش نشاني و افرادي كه براي استفاده از سامانه لوله هاي آب با فشار زياد آموزش ديده اند مي باشد.
ب - سامانه شير آب آتش نشاني نوع ۲: به معني سامانه داراي شيلنگ با قطر حداقل ۲ اينچ و نازلهاي مناسب براي استفاده توسط مأمورين آتش نشاني يا افراد آموزش ديده مي باشد. كه امكان اطفاء كامل حريق را در مرحله شروع فراهم مي نمايد.
ج - سامانه شير آب آتش نشاني نوع ۳: سامانه تركيبي از شيلنگ آب با قطر حداقل ۵ / ۱ اينچ و نازلهاي مناسب براي استفاده توسط مأمورين آتش نشاني يا افراد عادي مي باشد. كه امكان مهار يا اطفاء كامل حريق را در مرحله شروع فراهم مي نمايد.
د - سامانه كوچك شيلنگ آب: به معني سامانه شيلنگي آب با قطر حداقل ۷۵ / ۰ اينچ (3⁄4 اينچ) و نازلهاي مناسب براي استفاده توسط مأمورين آتش نشاني يا افراد عادي مي باشد. كه امكان مهار يا اطفاء كامل حريق هاي محدود و محيط با درجه خطر پايين را در مرحله شروع فراهم مي نمايد.
سامانه خاموش كننده ثابت با فشار بالا: به معني سامانه ثابت خاموش كننده حريق مي باشد كه شامل مخزن ماده خاموش كننده با حجم پشتيباني كافي يا شبكه مطمئن آبرساني، اتصالات و لوله هاي انتقال و افشانه ها به تعداد و فواصل كافي باشد. اين سامانه بايد براساس اصول فني و مطابق استاندارها يا توصيه نامه هاي معتبر مهندسي حفاظت در برابر حريق طراحي شده براي اطفاء حريق نصب مي گردد.
ايستگاه آتش نشاني: به ايستگاه عمومي يا صنعتي آتش نشاني اطلاق مي گردد كه داراي ساختمان، نيروي آموزش ديده و ماهر (آتش نشان)، تجهيزات و سازمان متناسب و كافي مطابق استانداردها بوده و اكيپ هاي آماده به كار آن در مواقع مورد نياز قادر به حضور به موقع در محل و اقدام مؤثر براي نجات افراد و اطفاء حريق باشد.
نيروي آتش نشان: به نيروي آموزش ديده اي اطلاق مي شود كه وظيفه وي انجام عمليات اطفاء حريق و نجات افراد حادثه ديده مي باشد. به اين افراد نبايد وظايف شغلي غيرمرتبط واگذار گردد. محل استقرار اين افراد ايستگاه آتش نشاني مي باشد.
وسايل حفاظت فردي آتش نشاني: به وسايلي اطلاق مي گردد كه فرد آتش نشان يا نيروي كمكي آموزش ديده را در مقابل خطرات ناشي از عمليات امداد و اطفاء حريق محافظت نمايد. اين تجهيزات بايد متناسب با سطوح عملياتي باشد و شامل لباس مقاوم به حريق، دستكش، كلاه ايمني آتش نشاني، وسايل تنفسي و كمك تنفسي و كفش يا چكمه مقاوم مي باشد.
كلاه ايمني آتش نشاني: وسيله محافظت از سر است كه شامل پوسته محكم و مقاوم، بند چانه و براي ايجاد محافظت از سر يا قسمتهاي مرتبط با آن در برابر ضربه و اشياء نوك تيز، شوك الكتريكي، گرما و شعله مي باشد.
وسيله تنفسي و كمك تنفسي: شامل تجهيزات متناسب و استاندارد تصفيه هوا (ماسك تنفسي) يا هوا رسان مي باشد كه تنفس راحت و ايمن را براي آتش نشان در حين عمليات فراهم نمايد.
وسيله تنفسي مشترك: به معني ابزار جانبي دستگاه كامل تنفسي است كه اجازه تنفس به شخص دوم از يك منبع تأمين هوا را از شخصي كه آنرا به تن كرده است مي دهد.
وسيله تنفسي با فشار مثبت: به معني وسيله كامل تنفسي است كه در آن فشار هواي تنفسي در دهانه و ماسك نسبت به فشار هواي محيط اطراف هنگام دم و بازدم بالاتر مي باشد.
لباس آتش نشاني: لباسي است متناسب با نوع عمليات و مقاوم در مقابل حريق بوده و ساختار و عملكرد آن توسط مبادي ذيربط مطابق با الزامات استاندارد تأييد شده باشد. اين لباسها بايد مقاوم در برابر پارگي بوده و حداقل داراي سه لايه مقاوم در برابر حرارت و نفوذ آب و مايعات باشد.
لايه خارجي لباس آتش نشاني: لايه خارجي ماده اي است بر روي لباس آتش نشان ها كه خارجي ترين مانع بين آتش نشانها و محيط مي باشد. اين قسمت به لايه مقاوم در برابر رطوبت و آستري متصل مي شود.
لايه محافظ لباس آتش نشاني: به معني مواد مورد استفاده براي جلوگيري از انتقال آب، مايعات خورنده و بخار يا ديگر بخارات داغ از خارج لباس به بدن مي باشد.
دستكش ايمني آتش نشاني: اين دستكش براي حفاظت از دست و بازو در مقابل صدمات ناشي از حريق مورد استفاده قرار مي گيرد و در برابر پارگي، سوراخ شدن، نفوذ حرارت و رطوبت مقاوم بوده و تأييديه آزمايش مطابقت با استاندارد را داشته باشد.
كار سرد: انجام عمليات تعميراتي و تأسيساتي كه نياز به حرارت يا الكتريسيته ندارد و سبب ايجاد حرارت نيز نمي شود.
كار گرم: انجام عمليات تعميراتي و تأسيساتي كه نياز به حرارت يا الكتريسيته دارد يا انجام آن سبب ايجاد حرارت يا جريان الكتريسيته مي شود. كار گرم الزاماً با مجوز ايمني و با حضور ناظر ايمني انجام مي گردد.
مجوز ايمني: منظور مجوزي است كه توسط افراد صاحب صلاحيت كارگاه جهت انجام كار تعميراتي يا تأسيساتي صادر مي گردد. حسب مورد براي انجام كار گرم يا عمليات كار سرد خلاف رويه عادي بايد مجوز ايمني توسط مسئول مربوطه صادر گردد.
افراد يا شركتهاي صاحب صلاحيت (مشاور ذيصلاح): متخصصين داراي تحصيلات عالي و تجربيات مرتبط با مهندسي ايمني (يا مهندسي حريق)، مهندسي بهداشت حرفه اي و ساير رشته هاي مهندسي مرتبط يا شركتها و نهادهايي كه به موجب قانون (مطابق آيين نامه مشاورين حفاظت فني و خدمات ايمني مصوب شوراي عالي حفاظت فني) مجاز به فعاليت در زمينه ارزيابي ريسك حريق و طراحي و اجراي تأسيسات و تجهيزات آتش نشاني باشند.
نقطه شعله زني (point Flash): درجه حرارتي است كه در آن درجه حرارت، يك ماده سوختي مايع (يا در حال تبديل به مايع) به اندازه كافي بخار مي گردد و به محض نزديك شدن شعله يا جرقه به آن باعث شعله ور شدن و شروع حريق مي گردد. با دور كردن منبع احتراق از محل، بخار فوق الذكر آتش نخواهد گرفت. موادي با نقطه شعله زني كمتر از ۸ /۳۷ درجه سانتي گراد، بسته به استانداردي كه اعمال مي گردد قابل اشتعال، و مايعاتي با نقطه شعله زني بالاي اين دما قابل احتراق تلقي مي گردند.
نقطه آتش گيري (Fire point): نقطه آتش گيري بيان كننده حداقل دماي مورد نياز براي شروع حريق در يك مخلوط مايع – بخار در فضاي مظروف مي باشد كه در نزديكي سطح مايع توسط يك شعله محرك باعث آتش گيري آن براي مدت حداقل ۵ ثانيه مي شود ولي الزاماً به معناي ادامه حريق نيست. نقطه آتش گيري بالاتر از نقطه شعله زني بوده و حدوداً ۱۰ درجه سانتي گراد بيش از نقطه شعله زني براي مواد مختلف مي باشد.
درجه اشتعال (Ignition Temperature): درجه اشتعال كمترين درجه حرارت مورد نياز جهت ادامه احتراق ماده سوختي يا آتش گيري آن بدون محرك خارجي مي باشد. درجه اشتعال براي هر سوخت درجه حرارتي است كه انرژي محركه آن اجزاء متشكله مولكولهاي ماده را از هم جدا مي سازد. اين درجه براي جامدات، مايعات و حتي بخارات قابل تعميم است. در اين حرارت بخار كافي براي ادامه حريق توليد مي شود.
خود به خود سوزي (Ignition Auto): آتش گيري پايدار مواد هميشه نياز به جرقه يا شعله ندارد، بلكه در درجه حرارت اشتعال ممكن است آتش گيري انجام و حتي خود به خودسوزي اتفاق افتد. اين عمل ممكن است پس از رسيدن به درجه اشتعال رخ دهد يا واكنش شيميايي بين مواد يا بالا رفتن تراكم گازهاي ارگانيسمي محيط قابل اشتعال (ضايعات آلي و حيواني) شود و حريق بدون منشاء خارجي را پديد آورد.
ساختمانهاي موقت: به بناهايي گفته مي شود كه براي يك دوره زماني كمتر از ۵ سال به منظور تأمين دفاتر اداري يا فني، اسكان موقت كاركنان، انبار موقت يا كارگاه موقت احداث مي گردد و در پايان عمليات پروژه جمع آوري مي گردد.
انبار موقت: به بنايي گفته مي شود كه براي يك دوره زماني كمتر از ۵ سال به منظور ذخيره موقت لوازم پروژه هاي عمراني يا توسعه اي احداث مي گردد و در پايان عمليات پروژه جمع آوري مي گردد. سازه اصلي اين انبارها بايد از جنس غيرقابل احتراق يا با مقاومت بيش از يكساعت در برابر حريق باشد.
انبارهاي داخلي: منظور انبارهايي است كه در داخل بناهاي صنعتي براي تأمين مواد اوليه خط توليد تأسيس شده و يا انبار اوليه محصول باشد.
درجات خطر مواد سوختني: جهت پيش بيني خطرات مواد و نحوه برخورد هنگام خطر، شامل حريق و مخاطرات شيميايي و حتي بهداشتي، كدهاي بين المللي پيش بيني شده است كه بايد علامتهاي مربوطه بر روي ظروف و بسته بندي هاي مواد درج گردد. كليه كدها در يك لوزي كه به چهار بخش مطابق شكل زير تقسيم شده است و به آن لوزي خطر گفته مي شود درج مي گردد. در هر قسمت از لوزي خطر به جز قسمت درج خطرات ويژه، درجه خطر بين صفر تا ۴ تعيين مي شود.
شكل 1- لوزي خطر
فصل دوم : مقررات عمومي:
ماده ۱- كليه كارگاه ها بايد داراي وسايل و تجهيزات كافي پيشگيري و مبارزه با آتش سوزي متناسب با ارزيابي خطر حريق و نوع آن در محيط كار بوده و در تمام ساعات شبانه روز اشخاص ماهر را كه از آموزشهاي لازم بهره مند و به طريقه صحيح به كارگيري وسايل و تجهيزات مربوطه آشنا باشند در اختيار داشته باشند. كارفرما مكلف است اين تجهيزات و نفرات را تأمين نمايد.
تبصره - در نقاطي كه مراكز آتش نشاني وجود دارد كارگاه ها بايد وسيله ارتباط با مراكز مزبور را در اختيار داشته باشند.
الف : سامانه تأمين آب آتش نشاني:
ماده ۲- طراحي سامانه آب آتش نشاني بايد با توجه به خطرات آتش سوزي و متناسب با نوع فعاليت درجه بندي و نوع آتش سوزي و نيازهاي توسعه اي كه توسط مشاور ذيصلاح انجام شده باشد صورت پذيرد.
ماده ۳- براي خاموش كردن آتش سوزيهاي احتمالي در كارگاههاي مشمول ماده ۲ بايد سامانه آب مبتني بر آب با فشار و دبي كافي وجود داشته باشد. سامانه خاموش كننده مبتني بر آب بايد به مخزن ذخيره متناسب طبق محاسبات فني يا شبكه مورد اعتماد آب متصل باشد. كارفرما مكلف است اين تجهيزات را تأمين نمايد.
ماده ۴- لوله هاي اصلي آب آتش نشاني شيرهاي برداشت و شيلنگها بايد پيوسته آماده براي استفاده بوده و به نحوي قرار گيرد و يا محافظت شود كه حركت وسايل نقليه صدمه اي به آنها وارد نياورد و در مواردي كه بر حسب ضرورت شيلنگ ها در عرض جاده يا معبر وسايل نقليه عبور داده مي شود بايد پل هاي مخصوص براي محافظت آنها تعبيه شود تا عبور وسايل نامبرده از روي پل هاي مذكور انجام گرفته و آسيبي به شيلنگ ها و در نتيجه اختلالي در كار مبارزه با آتش سوزي وارد نشود.
ماده ۵- براي جلوگيري از يخ زدن آب در لوله هاي اصلي و شيلنگها بايد اقدامات احتياطي از قبيل عايق پيچي و دفن لوله هاي اصلي و خالي كردن شيلنگ ها پس از استفاده و غيره بعمل آيد و در نقاط سردسير كه احتمال انجماد آب در مخازن و لوله ها بيشتر است بايد مخازن آب زيرزميني بوده و از پمپ آب استفاده گردد و شيرهاي آب بايد حداقل در عمق ۲۵ سانتي متري در حوضچه هاي مخصوص قرار داده شود و دريچه سرپوش آنها عايق بندي شده تا آب برف و باران در داخل آنها نفوذ ننمايد.
تبصره- براي جلوگيري از انجماد آب در شيرهاي آب آتش نشاني شير احتياط (شير تخليه) آنرا بايد در طي فصل سرما هفته اي يك مرتبه باز و آب موجود را تخليه نمود.
ماده ۶- براي اطمينان از آماده بودن لوله هاي اصلي آب آتش نشاني آزمايش ماهيانه آنها براي تميز شدن از رسوبات ضروري مي باشد.
ماده ۷- كليه اتصالات و سرقفلها در شيلنگ و لوله هاي آب گيري آتش نشاني در كارگاهها بايد از نوع و اندازه اي كه در مركز آتش نشاني محل بكار مي رود انتخاب شود.
ماده ۸- شيلنگهايي كه براي پيشگيري از آتش سوزي در محوطه باز كارگاهها استفاده مي شود بايد از شيلنگهايي به قطر حداقل ۵ /۲ اينچ (۵ /۶۳ ميلي متر) و سر لوله هاي به قطر 3⁄4 تا يك اينچ (۱۹ تا ۴ /۲۵ ميلي متر) با در نظر گرفتن فشار آب انتخاب گردد.
ماده ۹- شيلنگ هايي كه در داخل ساختمان براي اطفاء حريق استفاده مي شود بايد از نوع شيلنگ هاي قرقره اي حداقل از قطر ۱ تا 3⁄41 اينچ (۴ /۲۵ تا ۴ /۴۴ ميلي متر) و سر لوله هايي به قطر ۵ /۹ تا ۷ /۱۲ ميلي متر با در نظر گرفتن فشار آب انتخاب گردد.
ماده ۱۰- شيلنگ هاي آتش نشاني را بايد پس از هر مرتبه استفاده كاملاً از آب خالي نمود و شيلنگ هاي آستر لاستيكي را بايد حداقل هر سه ماه يك مرتبه جهت سلامت اتصالات، سرلوله نازل، انعطاف و عدم وجود پوسيدگي يا ترك بازرسي نمود.
ب : خاموش كننده هاي دستي و چرخ دار:
ماده ۱۱- كليه كارگاه ها اعم از اينكه در آنها تجهيزات حفاظتي از نوع سامانه ثابت خودكار يا نيمه خودكار وجود داشته يا نداشته باشد براي حفاظت عليه حريقهاي كوچك اتفاقي بايد به خاموش كننده هاي دستي مناسب با نوع حريق هاي احتمالي كوچك مجهز باشند. كارفرما موظف است به نحو مقتضي اين تجهيزات را تأمين نمايد.
ماده ۱۲- خاموش كننده هاي دستي و چرخدار را بايد پيوسته در مكاني مناسب و مشخص كه احتمال بروز حريق در آن كمتر و دسترسي به آن آسان تر است نگاهداري نمود و محل نصب يا نگاهداري آنها بايد با علامت مشخصه و رنگ قرمز معلوم گردد تا هنگام لزوم سريعاً قابل شناسايي باشد.
ماده ۱۳- خاموش كننده هاي دستي بايد محتوي مواد متناسب با ماهيت آتش احتمالي و سرعت گسترش آن در هر محل بوده و در محل هاي مناسب نصب شوند. شرح الزامات آن در فصل چهارم خواهد آمد.
ماده 14- استفاده از خاموش كننده چرخدار با ماهيت حريق احتمالي و سرعت گسترش آن و داراي گنجايش خاموش كننده متناسب براي مكان هايي با مساحت بيش از يك صد مترمربع علاوه بر خاموش كننده هاي دستي ضروري است.
ماده ۱۵- ميزان كلي ماده خاموش كننده مورد نياز، تعداد و محل نصب و استقرار خاموش كننده دستي و چرخدار بايد طبق اصول علمي و رعايت مفاد كد ۱۰(پاورقي) NFPA يا كد استاندارد متناسب كشوري باشد.
16- National Fire Protection Association
ماده ۱۶- در مواردي كه مواد سوختني شامل مواد كندسوز (با درجه يك از لوزي خطر) از حريق دسته A باشند وسايل قابل حمل مبارزه با آتش بايد به ترتيب اولويت و حسب نياز شامل لوازم زير باشد:
خاموش كننده هاي آب و گاز، جعبه آتش نشاني شامل شيلنگهاي قرقره اي با استفاده از شير آب عمومي با فشار كافي يا از مخزن مرتفع آب، سطل آب، سطل شن، پتوي نسوز آتش نشاني.
ماده ۱۷- در مواقعي كه سردي هوا باعث انجماد آب مي شود بايد تدابير احتياطي براي جلوگيري از يخ زدن آب در شيرها و يخ زدن خاموش كننده هاي آب و گاز به كار برد.
ج : سامانه خاموش كننده ثابت غير از آب:
ماده ۱۸- كارفرما مكلف است در مواردي كه سامانه عمومي مبتني بر آب براي خاموش نمودن حريقهاي گسترده كافي يا مناسب نباشد، سامانه مناسب مبتني بر كف، گاز CO 2، پودر يا HFC را نصب نمايد. سامانه هاي مذكور علاوه بر خاموش كننده هاي دستي و چرخدار مي باشد. انتخاب سامانه خاموش كننده ثابت بايد با توجه به نوع حريق احتمالي و چگونگي گسترش آن توسط افراد صاحب صلاحيت طراحي و نصب شود.
د : سامانه كشف و اعلام حريق:
ماده ۱۹- كارفرما مكلف است براي كشف و اعلام به موقع حريق سامانه مناسبي را مطابق آن چه در فصل سوم به صورت مشروح آمده است با رعايت اصول علمي در كليه مكان هايي كه بروز حريق در آنها محتمل است نصب نمايد.
ماده ۲۰- طراحي و عملكرد كليه سامانه هاي كشف، اعلام و اطفاء ثابت بايد طبق اصول علمي بوده و كارايي كافي در عملكرد را داشته باشند. عملكرد سامانه ها بايد به تأييد مقام صاحب صلاحيت برسد. شرح الزامات اين سامانه ها در فصل پنجم خواهد آمد.
ه : مديريت ايمني در برابر آتش سوزي:
ماده ۲۱- كارفرما مكلف است در مجموعه فعاليت كميته حفاظت فني و بهداشت كار تمهيدات مديريتي و نيروي انساني لازم را براي مقابله با آتش سوزي پيش بيني نمايد. در كارگاه هاي فاقد كميته مذكور براي اجراي مفاد اين آئين نامه، متناسب با وسعت محدوده و شدت خطر احتمالي بروز حريق بايد تمهيدات و امكانات لازم فراهم گردد.
ماده ۲۲- به منظور ارتباط با سازمانهاي ذيربط و كميته هاي حفاظت فني و بهداشت كار، در هر كارگاه براي پيشگيري و مبارزه با حريق بايد تدابير مديريتي (مديريت حريق) ويژه در نظر گرفته و مكتوب گردد و به طور ساليانه اين تدابير بازنگري و صورتجلسات و مستندات آن به اداره بازرسي كار محل ارسال گردد.
ماده ۲۳- در كارگاه هاي با تعداد نيروي انساني بيش از ۱۰۰۰ نفر كارگر لازم است سامانه مديريت ايمني حريق طراحي و اجرا گردد. در اين سامانه پس از ارزيابي هايي كه توسط كارشناسان خبره صلاحيت دار انجام خواهد شد، كليه تمهيدات مديريتي و سخت افزاري مورد نياز بايستي پيش بيني و تأمين گردد.
تبصره - در كارگاه هاي با تعداد نيروي انساني كمتر از 1000 نفر كارگر وظايف مديريت ايمني حريق به كميته هاي حفاظت فني و بهداشت كار واگذار ميگردد.
ماده ۲۴- در سامانه مديريت حريق بايد كارشناسان ذيربط يا شركتهاي ذيصلاح (طبق تدابير و اعلام وزارت تعاون، كار و رفاه اجتماعي)، ارزيابي ريسك و شناسايي محدوده خطر، كانونها، نوع خطرات موجود در كارگاه با تأكيد بر خطر بروز حريق را انجام و نتايج بررسي ها را به طور مكتوب پس از ارزيابي در كميته حفاظت فني و بهداشت كار نگهداري گردد و نسخه اي از آن به اداره بازرسي كار محل ارسال گردد و تدابير پيشگيرانه و حفاظتي با توجه به نوع و اندازه خطرات شناسايي شده اتخاذ گردد.
ماده ۲۵- سامانه مديريت حريق كارگاه بايد داراي خط مشي و راهبرد خاص خود بوده و برنامه هايي اجرايي آن بايد در پايان سال توسط مديريت كارگاه بازنگري و در صورت نياز، اصلاح و يا ارتقاء يابد. نوع تدابير حفاظتي اتخاذ شده بايد مطابق با نوع و اندازه خطرات شناسايي شده باشد.
و : نيروهاي آتش نشاني مستقر در كارگاه:
ماده ۲6- سازماندهي، كارآموزي، تأمين و تجهيز وسايل حفاظت فردي آتش نشانان بايد توسط كارفرما مهيا گردد.
تبصره- الزامات اين بخش براي گروه نجات اماكن خاص مانند فرودگاهها، يا عمليات اطفاء حريق در جنگل نيازمند تمهيدات اختصاصي تر است.
و - 1 : سازمان دهي و آموزش
ماده ۲۷- كارفرما بايد يك بيانيه يا خط مشي مكتوب را تهيه و نگهداري نمايد كه وجود گروه آتش نشاني، ساختار سازماني، نوع، مقدار و دفعات كارآموزي اعضاء و گروه آتش نشاني، تعداد احتمالي اعضاي گروه آتش نشاني و عملكردي كه گروه آتش نشان در محل انجام مي دهند در بر ميگيرد. بيانيه سازماني مربوط به اين موارد بايد همواره در دسترس باشد.
ماده ۲۸- كارفرما بايد اطمينان حاصل كند كه كارگران مسئول اطفاء حريق كه در اين خصوص داراي توانايي جسمي و روحي در انجام وظايفشان در حين شرايط اضطراري كه به آنها محول مي شود را دارند. كارفرما نبايد به كارگراني كه داراي بيماريهاي مثل بيماري قلبي عروقي، ريوي، صرع و بيماري ها و معلوليت هاي محدود كننده دارند، اجازه شركت در فعاليتهاي اضطراري و اطفاء حريق را بدهد.
ماده ۲۹- رئيس آتش نشاني و مربي كارآموزي بايد دوره كارآموزي و آموزش جامع تري نسبت به دوره هاي مرتبط به اعضاي معمولي گروه آتش نشاني بگذرانند.
ماده ۳۰- كارفرما بايد مطمئن شود كارآموزي و آموزش به صورت كافي و متناسب اجرا مي شود. اعضاي گروه آتش نشاني كه اطفاء حريق در قسمت هاي داخلي ساختمان ها را انجام مي دهند بايد هر سه ماه يكبار دوره هاي آموزشي و تمريني را طي نمايند و علاوه بر اين افراد، تمام اعضاي تيم هاي آتش نشاني بايد حداقل ساليانه آموزش تكميلي و تمريني متناسب ببينند. مدت و ترتيب اين آموزش ها مطابق آيين نامه آموزش كارگران، كارفرمايان و كارآموزان خواهد بود.
ماده ۳۱- كيفيت كارآموزي و برنامه آموزشي اعضاي گروه آتش نشاني بايد متناسب با نياز محل باشد(شبيه دوره هاي مربوط به گروه صنايع نفت، گاز و پتروشيمي كه خطرات خاصي دارند).
ماده ۳۲- كارفرما بايد اعضاي گروه آتش نشاني را در ارتباط با خطرات ويژه نظير ذخيره و استفاده از گازها و مايعات قابل اشتعال، مواد شيميايي سمي، منابع راديو اكتيو، موادي كه با آب واكنش مي دهند كه امكان تماس آنها حين حريق يا ديگر شرايط اضطراري وجود دارد مطلع نمايد اعضاي گروه آتش نشاني بايد از هرگونه تغييري كه در مورد خطرات ويژه رخ مي دهد مطلع شوند.
ماده ۳۳- كارفرما بايد دستورالعمل هاي كتبي در خصوص انجام كار در شرايط ويژه را در برنامه كارآموزي و آموزشي لحاظ نموده و همچنين بايد از اثربخشي آموزش ها اطمينان حاصل نمايد اين فرآيند بايد به تمرينات دوره اي و ارتقاء مداوم آنها ختم شود.
و - ۲ : نگهداري تجهيزات اطفاء حريق
ماده ۳۴ - كارفرما بايد حداقل يك بار در سال نسبت به بازرسي فني و نگهداري از وسايل اطفاء حريق اقدام كند تا از شرايط عمليات ايمن تجهيزات مطمئن گردد. خاموش كننده هاي آتش نشاني قابل حمل و ماسكها بايد حداقل هر ماه بازرسي دوره اي شوند و وسايل اطفاء حريق كه معيوب يا قابل استفاده نيستند را از فرآيند خارج و جايگزين نمايند.
و - 3 : پوشش هاي محافظ آتش نشاني:
ماده ۳۵- الزامات اين مبحث مربوط به نيروهايي است كه شغل ايشان عمليات اطفاء حريق در قسمتهاي داخلي ساختمان است. اين شرايط قابل استناد به كارگراني كه از خاموش كننده هاي دستي آتش نشاني استفاده مي كنند يا از سامانه هاي شيلنگ آب براي كنترل يا اطفاء حريق در مرحله ابتدايي استفاده مي كنند نيست. هر چند تمام كساني كه براي اين كار آموزش ديده اند ملزم به انجام عمليات اطفاء مي باشند نيز بايد لباس محافظ مناسب در اختيار داشته باشند.
ماده ۳۶- كارفرما مكلف است پوشش هاي محافظتي آتش نشاني تهيه و در اختيار اعضاء گروه عمليات آتش نشان قرار دهد و مطمئن شود اعضاي گروه عمليات آتش نشاني در زمان اطفاء حريق اين لباسها و وسايل را استفاده نمايد.
ماده ۳۷- پوشش هاي محافظتي آتش نشاني بايد قسمت سر و صورت، بدن، دست و پا را به خوبي محافظت نمايد.
محافظ پا:
ماده ۳۸- محافظت پاها در مقابل حريق بايد با استفاده از وسايل زير صورت گيرد:
الف: پوتين هاي ساق بلند كه پاها را حفاظت نمايد.
ب: كفش هاي محافظ يا پوتين هايي كه همراه با شلوار محافظ پوشيده مي شود.
ماده ۳۹- كفش هاي محافظ بايد به فاصله ۵ اينچ (۷ /۱۲ سانتيمتر) بالاتر از كف پاشنه پا در برابر آب و مواد شيميايي مقاوم بوده و بايد داراي زيره مقاوم در برابر سرخوردگي و نفوذ اجسام تيز و برنده باشد.
تبصره- براي عمليات در محل هايي كه حفاظت بيش از 5 اينچ (7 /12 سانتيمتر) مورد نياز باشد استفاده از چكمه هاي متناسب با نوع حريق الزامي است.
حفاظت از بدن:
ماده ۴۰- حفاظت از بدن بايد با استفاده از كت و شلوار ضد حريق متناسب با عمليات آتش نشاني باشد.
حفاظت از دست:
ماده ۴۱- دستكش ايمني آتش نشاني بمنظور حفاظت از دست و بازو بايد مقاوم در مقابل صدمات ناشي از حريق بوده و در برابر پارگي، سوراخ شدن، نفوذ حرارت و رطوبت مقاوم بوده و بايد مطابق استاندارد معتبر ملي يا بين المللي باشد.
ماده ۴۲- حفاظت از دست در مقابل حريق بايد شامل دستكشهاي محافظ آتش نشاني باشد كه در برابر بريدگي، سوراخ شدن و نفوذ گرما و شعله مقاومت داشته و مطابق با استاندارد معتبر ملي يا بين المللي تهيه و تحويل شوند.
ماده ۴۳- مواد خارجي دستكش هاي مقابله با حريق بايد در برابر شعله مقاوم بوده و مورد آزمايش قرار گيرد و گواهينامه آزمايشات مطابق مرجع صاحب صلاحيت داشته باشد.
ماده ۴۴- در صورتي كه طراحي كت ضد حريق به شكلي باشد كه قسمت مچ دست را حفاظت نكند دستكش هاي محافظ ضد حريق بايد داراي مچ بند به طول حداقل ۴ اينچ (۱۶ /۱۰سانتيمتر) براي محافظت از قسمت مچ بند در زمانيكه بازو به سمت بالا و خارج از بدن باز مي شود باشد.
حفاظت از سر، چشم و صورت:
ماده ۴۵- حفاظت از سر در مقابل حريق بايد شامل كلاه ايمني به همراه بند چانه كه از نظر عملكرد ساختار و شرايط آزمايش براساس معيارهاي عملكرد استانداردهاي معتبر است باشد.
ماده ۴۶- وسايل محافظ چشم و صورت در مقابل حريق بايد بوسيله اعضاي گروه آتش نشاني حين اجراي عمليات در حاليكه خطرات اجسام در حال سقوط يا متحرك در هوا كه منجر به جراحت مي شود وجود دارد مورد استفاده قرار گيرد وسايل محافظ چشم و صورت كه به عنوان لوازم فرعي وسايل محافظ سر (حفاظهاي سر) تهيه مي شود وقتي مجاز به استفاده هستند كه الزامات استاندارد معتبر ملي يا بين المللي را برآورده نمايند.
ماده ۴۷- ماسك صورت، كلاه ايمني يا نقاب تنفسي در مقابل حريق بايد الزامات استاندارد معتبر ملي يا بين المللي را برآورده نمايند.
محافظت از دستگاه تنفسي:
ماده ۴۸- وسايل حفاظت تنفسي كه شامل ماسك تصفيه كننده هوا يا ماسك و مخزن هوارسان مي باشد، بايد تحت شرايط خاص نگهداري شده و در دوره زماني سه ماهه تحت بازرسي و پايش قرار گرفته و صحت عملكرد آن در تمام مراحل تأييد شود.
ماده ۴۹- كارفرما بايد مطمئن شود ماسكهاي تنفسي براي اعضاء گروه آتش نشاني تهيه و توسط آنها مورد استفاده قرار مي گيرد.
ماده ۵۰- كارفرما مكلف است وسايل تنفسي داراي كپسول هوا با ماسك كامل يا به شكل كلاه ايمني يا نقاب براي اعضاي گروه آتش نشاني كه در قسمت داخلي ساختمان يا محيط سربسته در جايي كه مواد سمي حاصل از احتراق يا كمبود اكسيژن دارد را تهيه اطمينان حاصل نمايد كه توسط آنها مورد استفاده قرار ميگيرد.
ماده ۵۱- وسايل تنفسي داراي كپسول، ممكن است همراه با وسيله تنفسي مشترك يا يك سوپاپ قطع كننده سريع باشد اگر در آن از لوازم فرعي استفاده شود نبايد سبب خسارت به وسيله يا در جريان هوا ايجاد محدوديت كند يا مانع كاركرد معمولي آن شود. تجهيزات تنفسي داراي هواي فشرده ممكن است با سيلندرهاي تأييد شده از ديگر وسايل تنفسي با هواي فشرده كه داراي ظرفيت و سرعت فشار مشابه هستند مورد استفاده قرار گيرد تمام سيلندرهاي هواي فشرده مورد استفاده با تجهيزات تنفسي بايد مطابق با استاندارد معتبر ملي يا بين المللي باشند.
ماده ۵۲- وسايل تنفسي هوارسان به غير از وسايل تنفسي حين نجات كه فقط براي مواقع نجات در شرايط اضطراري استفاده مي شود بايد حداقل ۳۰ دقيقه تنفس راحت فرد (يا تنفس مشترك با مصدوم) را تأمين نمايند.
ماده ۵۳- وسايل تنفسي بايد داراي يك نشانگر باشد تا در زماني كه باقيمانده سرويس دهي آن به ۲۵- ۲۰ درصد كل زمان سرويس دهي برسد به صورت خودكار اعلام خطر صوتي نمايد.
ماده ۵۴- كارفرما بايد مطمئن شود كه وسايل تنفسي سفارشي يا خريداري شده براي استفاده توسط اعضاء گروه آتش نشاني در اجراي عمليات اطفاء حريق در قسمتهاي داخلي ساختمان از نوع فشار مثبت باشد.
تبصره- استفاده از وسايل تنفسي در جايي كه مي توان نوع فشار مورد نظر را به فشار مثبت تبديل نمود بلامانع است. در هر حال چنين وسايلي بايد در حالت فشار مثبت در زمان اجراي عمليات اطفاء حريق در قسمتهاي داخلي ساختمان باشند.
فصل سوم : ايمني ساختمان هاي كارگاهي در مقابل آتش سوزي:
الف - الزامات عمومي:
ماده ۵۵- كارفرما براي تأمين و توسعه برنامه حفاظت ساختمان ها در برابر آتش مسئول مي باشد و بايد به منظور پيشگيري از بروز حريق تمهيدات لازم در طراحي و اجراي ساختمان را مطابق مقررات اين آئين نامه، ساير آيين نامه هاي مرتبط مصوب شوراي عالي حفاظت فني و مقررات ملي ساختمان برآورده نمايد به طوري كه همه ساختمانها و عمليات احداث و تعميرات و كارهاي مربوط به تخريب از ايمني كافي برخوردار گردد. همانطور كه در اين فصل مشخص شده است كارفرما بايد تجهيزات مبارزه با آتش را در همه ساختمانها فراهم نمايد به طوري كه هنگام بروز حريق نبايد در تأمين تجهيزات ضروري براي اطفاء تأخيري پيش آيد.
ماده ۵۶- دسترسي به تجهيزات مبارزه با آتش بايد در تمام اوقات فراهم باشد. همه تجهيزات مبارزه با آتش كه بوسيله كارفرما تهيه مي گردد بايد در نقاطي كه بيشتر در معرض ديد بوده نصب شده باشد تا به آساني بتوان به آنها دسترسي پيدا نمود.
ماده ۵۷- كارفرما بايد با توجه به شرايط محيط كار حداقل يك گروه مجهز و آموزش ديده مبارزه با حريق را براي كارگاه خود فراهم و آنها را در كارگاه مستقر و مديريت نمايد تا از ايمني لازم براي حفظ جان افراد، ساختمانها و تأسيسات اطمينان حاصل گردد.
ب : ذخاير آب:
ماده ۵۸- حجم ذخاير آب، محل استقرار و جنس مصالح آن بايد طبق اصول مهندسي و متناسب با نياز محدوده مورد برداشت باشد. ذخاير آب بايد با توجه به شرايط برداشت و فشار لازم در شبكه به صورت آماده به كار بوده و با در نظر گرفتن خطاي سيستم طراحي شود. اين سامانه با هر تغيير در شبكه نياز به بازنگري در طراحي داشته و تغييرات لازم بايد اعمال شود.
ماده ۵۹- در تمام ساختمان هايي كه لوله هاي آب آتش نشاني مورد نياز است يا جايي كه لوله هاي آب آتش نشاني موجود در ساختمان تغيير داده شده باشند لوله ها بايد طوري نگهداري و مراقبت شوند تا براي حفاظت عليه آتش آماده كار باشند. اين لوله ها بايد به لوله اصلي آب آتش نشاني كه در بيرون ساختمان هستند متصل باشد. در هر طبقه بايستي حداقل يك خروجي لوله آتش نشاني با قطر يك و نيم اينچ وجود داشته باشد. در اين سامانه فشار آب بايد در دورترين نقطه برداشت از ۵۰ پوند بر اينچ مربع كمتر نباشد.
ماده ۶۰- به محض تأسيس انبار و نگهداري مواد قابل احتراق، بايد يك مخزن ذخيره آب فوري و آني با حجم، استمرار و فشار كافي با عملكرد مناسب جهت مبارزه با آتش، در دسترس باشد.
ماده ۶۱- در تمام محوطه هاي كارگاهي لوله هاي اصلي زير زميني آب بايد در محل فراهم شده باشد. تجهيزات اين شبكه بايد به طور كامل نصب شده و براي استفاده سريع از آن فراهم و در دسترس باشد و در مقابل صدمات و يخ زدگي محافظت گردد.
ماده ۶۲- ملحقات لوله آتش نشاني بايد با تجهيزات آتش نشاني محل سازگار باشد يا تبديل هاي لازم براي برداشت راحت پيش بيني شده باشد.
ج - خاموش كننده دستي حريق:
ماده ۶۳- در همه ساختمان ها و طبقات داخلي آنها بايد خاموش كننده دستي حريق متناسب با حريق و با ماده خاموش كننده مؤثر پيش بيني و نصب شود. فاصله از هر نقطه حفاظت شده تا نزديكترين خاموش كننده نبايد بيش از ۳۰ متر باشد.
ماده ۶۴- در هنگام خارج نمودن خاموش كننده از محل براي شارژ، بايد خاموش كننده جايگزين مناسب در محل وجود داشته باشد.
ماده ۶۵- تعداد حداقل يك خاموش كننده بايد در هر طبقه اي موجود باشد در ساختمانهاي چند طبقه حداقل بايد يك خاموش كننده اضافه بر طبقات در راه پله ها نصب گردد.
ماده ۶۶- خاموش كننده ها و مخازن موقت آبي كه براي اين منظور در محل تعبيه شده اند بايد از يخ زدن محافظت شوند.
ماده ۶۷- يك خاموش كننده آتش با فشار تخليه بيش از ۵ اتمسفر بايد به طور فوق العاده براي مكان هايي كه بيش از ۳۰ ليتر مايعات قابل احتراق و اشتعال يا ۲۰ كيلوگرم از گاز قابل اشتعال وجود دارد در فاصله ۱۵ متري آن مكان نصب گردد.
ماده ۶۸- استفاده از خاموش كننده هاي حاوي بخارات سمي يا توليد كننده بخارات و گازهاي سمي ممنوع است.
د - سامانه خاموش كننده ثابت و شبكه اي:
ماده ۶۹- در تمامي ساختمانها و محدوده هايي كه لزوم نصب تأسيسات خاموش كننده شبكه اي ثابت معلوم شده باشد. لازم است در محل هاي مورد نياز افشانه هاي آماده به كار نصب شده باشند.
ماده ۷۰- ماده خاموش كننده سامانه ثابت بايد با ماهيت آتش احتمالي تطابق داشته باشد.
ماده ۷۱- سامانه خاموش كننده شبكه اي ثابت بايد در دوره هاي زماني معين و حداكثر ۳ ماهه مورد بازديد و بازرسي قرار گيرند تا از قابليت آنها اطمينان حاصل شود.
ماده ۷۲- اگر نصب تأسيسات و امكانات شامل نصب افشانه هاي محافظتي باشد بايد از وضعيت ساختمان و سازه پيروي كند و به سرعت بعد از تكميل شدن هر طبقه يا هر محدوده براي استفاده آماده گردد.
ماده ۷۳- در طول تعمير ساختمان تمام افشانه هاي خودكار موجود بايد مجدداً ابقاء و تا زمان معقولي آماده كار باشند. عملكرد سوپاپهاي كنترل افشانه بايد فقط توسط اشخاص صلاحيت دار تأييد شود.
ماده ۷۴- تغيير و تعديل در سامانه هاي ثابت و شبكه اي براي اخذ مجوز براي تغييرات يا بازسازيهاي اضافي بايد سريعاً انجام شود به نحوي كه محافظتهاي خودكاري تا جايي كه امكان دارد سريعاً براي سرويس دهي و كار به فرآيند محافظتي برگردد. سوپاپهاي كنترلي افشانه ها بايد در زمان تعطيلي كار بازرسي شوند تا معلوم شود كه سامانه ها آماده كار هستند.
ه - سامانه كشف و اعلام حريق:
ماده ۷۵- در تمامي ساختمان ها و محدوده هاي سربسته و كانونهاي خطر آتش روباز بايد سامانه مناسب كشف حريق نصب شده باشد. تعداد و فواصل كاشف هاي حريق بايد تابع اصولي باشد كه در فصل چهارم خواهد آمد.
ماده ۷۶- سامانه اعلام حريق بايد به يك مركز تصميم گيرنده متصل باشد تا امكان مداخله براي كنترل و مهار آتش وجود داشته باشد.
ماده ۷۷- وسايل و سامانه اعلام حريق مانند تلفن، آژير، بلندگو، زنگ و چراغ چشمك زن بايد در محل هاي مناسب نصب شده باشند تا بوسيله آن افراد حاضر در ساختمان از بروز آتش اطلاع يابند و محل را تخليه نمايند. سامانه اعلام حريق بايد به نزديك ترين ايستگاه آتش نشاني مرتبط باشد تا آن را از وجود شرايط اضطراري مطلع نمايد.
ماده ۷۸- كد اعلام و دستورالعمل نحوه گزارش دهي اعلام حريق بايد بصورت مداوم بر روي تلفنها و محل هاي ورود خروج كارگران نصب گردد.
ماده ۷۹- گروهي از كاركنان بايد براي مشاركت در تخليه افراد و اطلاع رساني به موقع و مداخله در مهار آتش آموزش ديده باشند. به طوري كه در هر محدوده آتش حداقل يك نفر آموزش ديده وجود داشته باشد. تمرينات عملي براي كليه سطوح عملياتي در دوره هاي سه ماه بايد تكرار گردد.
و - جداكننده هاي آتش:
ماده ۸۰- در كليه ساختمان ها خصوصاً ساختمان هاي طبقاتي، ديواره هاي آتش، درهاي ضد آتش و راه پله هاي خروج اضطراري بايد پيش بيني و احداث شده باشد. درهاي آتش بايد به طور خود بسته شو و امكان باز شدن آنها در مسير تخليه افراد به راحتي امكان پذير باشد.
ماده ۸۱- وسايل جداكننده هاي آتش بايد در ساختمان هايي كه تحت تعميرات، تغييرات و بازسازي مي باشند ابقاء شوند مگر اينكه شرايط عمليات ساختماني ايجاب كند كه مجري آنها را جابجا نمايند. در اين صورت اخذ مجوز ايمني از كارفرما ضروري است.
ماده ۸۲- بمنظور تخليه سريع كارگران و افراد ديگر به نقاط امن در مواقع بروز آتش سوزي و شرايط اضطراري ديگر، كارفرما مكلف است نسبت به پيش بيني راه هاي خروج اضطراري در كارگاه مطابق مبحث سوم مقررات ملي ساختمان (حفاظت ساختمان ها در مقابل حريق) را بعمل آورد.
ماده ۸۳- منابع و تجهيزات الكتريكي و روشنايي مناسب براي زمان اضطراري بايد براي راه هاي خروج اضطراري پيش بيني شوند. متوسط شدت روشنايي معابر خروج اضطراري نبايد از ۵۰ لوكس كمتر باشد.
ز - ساختمان هاي موقت:
ماده ۸۴- در ساختمان هاي موقت بايد تجهيزات ايمني مورد نياز و راههاي مناسبي براي فرار وجود داشته باشد.
ماده ۸۵- ساختمان هاي موقت هنگامي كه در داخل ديگر ساختمان ها يا بنا ساخته مي شود بايد از جنس غيرقابل احتراق بوده و داراي مقاومت سازه اي بيش از يك ساعت در مقابل حريق باشد.
ماده ۸۶- ساختمان هاي موقتي كه براي نگهداري مايعات قابل اشتعال و احتراق، گازهاي قابل اشتعال، قابل انفجار يا ساير مواد خطرناك مشابه مورد استفاده قرار مي گيرد بايد در فاصله هاي بيش از ۳ متري از ساختمان هاي اصلي قرار گيرند.
ح - انبارهاي موقت:
ماده ۸۷- در محل انبارهاي موقت بايد كليه تجهيزات ايمني براي پيشگيري و مهار آتش توسط كارفرما تأمين گردد.
ماده ۸۸- مواد قابل احتراق بايستي با در نظر گرفتن ثبات آن در تلنبار شدن به صورت توده اي برروي هم قرار گيرد و ارتفاع آن بيش از ۶ متر نباشد.
ماده ۸۹- راهروهاي عبوري بين اطراف توده هاي انبار شده مواد قابل احتراق بايد حداقل ۳ متر عرض داشته باشد و عاري از هرگونه ضايعات و ساير مواد باشد اين راهروها بايد طوري نسبت به هم قرار گيرند كه يك واحد چيدمان و دسترسي شبكه اي با ابعاد كلي ۲۵ متر تا ۵۰ متر ايجاد شود.
ماده ۹۰- تمام سايت انبار بايد عاري از تجمع هرگونه مواد قابل احتراق غيرضروري باشد مواد زائد بايد از محل برچيده شوند و يك دستورالعمل منظم براي تميز كردن محوطه تهيه گردد.
ماده ۹۱- هنگامي كه در محلي خطر آتش سوزي زيرزميني ناشي از جامدات، مايعات قابل اشتعال وجود دارد، آن قطعه زمين نبايد براي انبار مواد قابل احتراق و اشتعال استفاده شود.
ماده ۹۲- نگهداري مواد در انبارهاي موقت بايد حتي الامكان به صورت جامد چيده و انبار شود و هيچ ماده قابل احتراقي نبايد در بيرون از ابنيه اصلي در فاصله كمتر از ۳ متر انبار شود.
ماده ۹۳- تجهيزات خاموش كننده قابل حمل، متناسب با نوع آتش احتمالي بايد در محل محوطه انبار موجود و به راحتي قابل دسترسي باشد. خاموش كننده هاي آتش نبايد در فاصله بيش از ۳۰ متري از هم نصب شده باشند.
ط - انبار داخلي:
ماده ۹۴- انبار داخلي نبايد در مسير راههاي خروجي بوده و مانع تخليه افراد شود.
ماده ۹۵- در انبار داخلي همه مواد بايد با در نظر گرفتن خصوصيات آتش گيري آنها جانمايي و نگهداري شوند.
ماده ۹۶- مواد ناسازگار مانند روغن و اكسيژن كه ممكن است خطر آتش سوزي همزمان ايجاد كنند بايد با استفاده از موانع خاص كه در برابر آتش سوزي حداقل يك ساعت تحمل داشته باشد از يكديگر جدا شوند. مواد بايد طوري انبار شود كه انتشار آتش به قسمتهاي مجاور به حداقل برسد و اين اجازه را بدهد كه به آساني عمل اطفاء صورت گيرد.
ماده ۹۷- مواد انبار شده بايد هميشه به گونه اي نگهداري شود كه فضاي راهروي بين توده ها با پهناي وسايل نقليه بصورت ايمن مطابقت داشته باشد تا در زمان اطفاء حريق اختلال ايجاد ننمايند.
ماده ۹۸- در محل انبارهاي داخلي بايد كليه تجهيزات اعلام و اطفاء حريق مناسب براي پيشگيري و مهار آتش پيش بيني شود.
ماده ۹۹- در محدوده هايي كه سامانه اطفاء ثابت نصب شده باشد حد فاصل ايمن به اندازه حداقل يك متر بايد از بالاترين قسمت مواد انبار شده تا سر حساس افشانه وجود داشته باشد.
ماده ۱۰۰- فاصله ايمن از اطراف لامپها و چراغها تا مواد انبار شده بايد رعايت گردد تا از احتراق و اشتعال مواد جلوگيري شود. اين فاصله در هر حال از يك متر براي چراغ هاي صنعتي و ۵ /۰ متر براي چراغ هاي فلورسنت كمتر نيست.
ماده ۱۰۱- يك حد فاصل ايمن به اندازه يك متر بايد اطراف راههاي خروجي از درهاي فرار از آتش حفظ شود. ضمناً مواد انبار شده نبايد در فاصله كمتر از يك متري از درهاي بازشونده آتش چيده شوند.
ي - ايمني انبارها با تأكيد بر مواد سريع الاشتعال يا انفجاري:
ماده ۱۰۲- مواد قابل انفجار تجاري را بايد بر طبق مقررات ايمني خاصي كه به تصويب مقام صلاحيت دار رسيده است انبار و نگاهداري نمود. دستورالعمل نگاهداري اين مواد براساس آيين نامه حفاظتي مواد خطرناك و مواد قابل اشتعال و انفجار خواهد بود. كارفرما بايد سامانه كشف، اعلام و اطفاي حريق به طور متناسب براي اين محل ها تأمين و نصب نمايد.
ماده ۱۰۳- نگاهداري و ذخيره مايعات قابل اشتعال با نقطه شعله زني كمتر از ۲۱ درجه سانتيگراد در محل كار بايد به ۱۸ ليتر آنهم فقط در ظروف مخصوص سربسته محدود كرد و دور از منابع جرقه و حرارت قرار داد.
ماده ۱۰۴- مايعات قابل اشتعال كه در ظروف سربسته نگاهداري مي شوند بايد به مقدار محدودي كه از طرف مقام صلاحيتدار تعيين مي شود در انباري كه از نقطه نظر ساختمان در مقابل حريق مقاومت داشته و بالاي سطح زمين قرار گرفته و به وسيله ديوارها و در و پنجره هاي ضد حريق خودكار از ساير قسمت هاي ساختمان مجزا مي شود نگاهداري كرد.
ماده ۱۰۵- در قسمت مدخل انبارهاي حاوي مواد سريع الاشتعال يا منفجره نبايد در و پنجره و هر گونه شيشه شفاف به كار رود و در صورت لزوم بايد از شيشه مات و مسلح استفاده شود.
ماده ۱۰۶- نگاهداري و ذخيره مقادير زياد مايعات قابل اشتعال (بيش از يك هزار ليتر) فقط در مخازن مجزا و يا مخازن مخصوص روزميني كه به فواصلي بيش از سه برابر ارتفاع مخزن يا با استفاده از ديوار برشي مناسب يا زير زمين قرار گرفته (مخازن زير زميني داراي اولويت است) و به فاصله دست كم ۵ متري از ابنيه ديگري كه از طرف مقام صلاحيت دار تعيين مي شود مجاز خواهد بود.
ماده ۱۰۷- براي جابجايي مايعات و گازهاي مايع شده مصرفي قابل اشتعال (درجه ۲ يا بالاتر در لوزي حريق) به قسمت هاي مختلف كارخانه كه استفاده مداوم دارند بايد از خط لوله ايمن استفاده شود.
ماده ۱۰۸- در انبارهاي حاوي مايعات و مواد سريع الاشتعال و انفجاري و در محل تخليه و بارگيري آنها بايد از تجهيزات الكتريكي و چراغ هاي ضدجرقه و ضدشعله استفاده شود.
ماده ۱۰۹- انبار بايد به تهويه طبيعي و در صورت لزوم به تهويه مصنوعي ضد انفجار مجهز باشد.
ماده ۱۱۰- بايد تدابير مؤثري اتخاذ شود كه از چكه و نشت اين قبيل مايعات قابل اشتعال و نفوذ به قسمت هاي زيرين ساختمان و داخل آبروها و مجاري آب جلوگيري شود و ريخت و پاش اتفاقي آنها به ميزاني محدود گردد كه متضمن هيچگونه خطري نباشد و همچنين از امكان ايجاد هر نوع مخلوط قابل اشتعال و انفجار بخار و هوا مخصوصاً در حين انتقال مايعات مورد بحث ممانعت شود.
ماده ۱۱۱- استعمال دخانيات، روشن كردن و همراه داشتن كبريت، فندك و هرگونه اشياء مولد شعله يا جرقه بايد در كليه نقاطي كه در آنها مواد قابل احتراق، مواد سريع الاشتعال يا مواد قابل انفجار نگاهداري و يا به كار برده مي شود ممنوع است.
ماده ۱۱۲- مقادير زياد (بيش از ۵۰۰ هزار ليتر يا معادل آن) مواد بسته بندي شده با قابليت اشتعال بالا را بايد در انبارهاي مجزا يا در اتاق هاي مقاوم در مقابل حريق يا اتاق هايي كه از ديوارهاي برشي يا فلزي مقاوم در برابر حريق ساخته شده و با درهاي فلزي مجهز گرديده نگاهداري شوند.
ماده ۱۱۳- چنانچه مواد مورد اشاره در ماده ۱۱۵ مقدارشان كم باشد مي توان آنها را در صندوقهاي فلزي سرپوش دار با فاصله ايمن در انبارها نگاهداري كرد.
ماده ۱۱۴- در محل ورود و داخل ابنيه كارخانجات و مؤسساتي كه يك يا چند نوع از مواد مشروحه در ماده هاي ۱۱۲ و ۱۱۳ وجود دارد بايد نوع آن مواد را روي تابلوي مخصوص در داخل و محل درب ورودي آن با خط درشت الصاق نمود و ضمناً وجود چنين موادي را بايد به مركز آتش نشاني محل كه ممكن است در صورت بروز آتش سوزي از آن استمداد شود اطلاع داد.
ك - ايمني ماشين آلات و تأسيسات در مقابل آتش سوزي:
ماده ۱۱۵- كارفرما مكلف است در انتخاب و نصب ماشين آلات به ايمني آنها در برابر آتش سوزي توجه نمايد و از تجهيزاتي استفاده شود كه حداقل خطر بروز حريق را داشته باشند.
ماده ۱۱۶- كليه كساني كه با ماشين آلات برقي يا حرارتي سرو كار دارند بايد آموزش هاي لازم را براي پيشگيري و اطفاء حريق بگذرانند.
ماده ۱۱۷- كليه دستگاه هايي كه در آنها امكان بروز حريق وجود دارد بايد داراي شناسنامه فني بوده و برگه نگهداري و تعميرات نيز بر روي آنها نصب گردد.
ماده ۱۱۸- حداكثر فاصله دسترسي به خاموش كننده دستي براي ماشين آلاتي كه در آنها قابليت بروز حريق وجود دارد ۳۰ متر است. براي دستگاه هاي پرخطر بايد بطور مجزا خاموش كننده دستي در كنار دستگاه نصب گردد.
ماده ۱۱۹- سيستم اتصال زمين و امكان قطع برق در دستگاههايي كه در آنها احتمال بروز حريق وجود دارد بايد پيش بيني و نصب گردد.
ماده ۱۲۰- برروي هر دستگاه بايد علائم و برچسب هاي مشخصي نصب شود كه در آن نوع آتش و خاموش كننده مناسب ذكر شده باشد.فصل چهارم : الزامات سامانه كشف و اعلام.
ماده ۱۳۷- در ارتفاع بيش از ۱۰ متر بايد از كاشف هاي دودي طيفي خطي استفاده شود.
ماده ۱۳۸- براي مكان هايي كه افراد داراي اختلالات شنوايي، اشتغال يا تردد دارند لازم است از پيام هاي نوري يا ديداري متناسب نيز استفاده شود. پيام ديداري مي تواند چراغ گردان يا چراغهاي چشمك زن و يا حروف دار باشد و در محلي نصب گردد كه در معرض ديد اكثريت افراد باشد.
ماده ۱۳۹- هنگامي كه علائم الكتريكي جهت راه اندازي سامانه هاي اطفاء حريق ارسال مي گردد، لازم است ابتدا به افراد براي تخليه محل فرصت كافي داده شود.
ماده ۱۴۰- در صورتي كه پيام حريق براي تيم هاي عملياتي اطفاء ارسال مي گردد، بايد روي تابلو يا نقشه در كوتاهترين زمان ممكن موقعيت حريق نشان داده شود. امكانات لازم بايد براي ارتباط سريع و مطمئن با نزديك ترين مراكز آتش نشاني و امدادي نيز در مركز كنترل پيش بيني شده باشد.
ماده ۱۴۱- در هر محدوده بايد علائم و تابلوهاي راهنماي مناسب براي هدايت و تخليه افراد پيش بيني شده باشد. همچنين سامانه روشنايي اضطراري با شدت روشنايي محيطي حداقل ۵۰ لوكس تأمين گردد.
ماده 142- استفاده از يك سامانه رايانه اي براي مركز اعلام و كنترل حريق در صورتي كه استفاده انحصاري براي اين امر داشته باشد و كليه خصوصيات مورد نظر در مواد قبلي را داشته باشد بلامانع است. در اين سامانه هر نوع نقص يا خطا بايد در مدت كمتر از 5 دقيقه به اطلاع مسئول مربوطه رسانده شود.
ماده ۱۴۳- براي انجام بازرسي و تعميرات يا تغيير در برنامه نرم افزاري سامانه لازم است محدوده صلاحيت افراد معلوم باشد. هر بار از كار انداختن سامانه بايد به منزله وصل مجدد براي عمل بعدي باشد، لذا صلاحيت دسترسي افراد براي از كار انداختن سامانه بايد قبلاً تعريف گردد.
ماده ۱۴۴- براي اطمينان از صحت عملكرد سامانه لازم است بطور مداوم براساس توصيه سازنده يا استاندارد مربوطه آزمون لازم بعمل آيد. بازرسي و آزمون بايد بصورت روزانه براي مشاهده عملكرد عادي و پيگيري رفع نواقص، هفتگي براي آزمون قطع كردن مدار آژير و يا مدار الكترونيكي كاشف ها و پيگيري رفع نواقص، آزمون فصلي كه علاوه بر موارد قبلي مسير خطوط الكتريكي و مركز اعلام حريق نيز مورد بازرسي قرار گيرد.
ماده ۱۴۵- در آزمون ساليانه كليه قسمت هاي مكانيكي، الكتريكي و الكترونيكي بايد مورد بازديد و آزمون قرار گيرند. همچنين به طور مرحله اي كليه كاشف ها بطور جداگانه از محل نصب برداشته، نظافت و در آزمايشگاه مورد آزمون قرار گيرند.
ماده ۱۴۶- انجام هر دوره از آزمون هاي بازرسي نبايد مانع از انجام ديگري باشد. و لازم است آزمون ها توسط افراد مختلف و داراي صلاحيت متناسب با آزمون انجام گردد.
ماده ۱۴۷- در هر طبقه از ساختمان كارگاه بايد تعداد كليد اعلام خطر حريق دستي وجود داشته باشد و اين وسايل را بايد در محلي قرار داد كه براي رسيدن به آنها طي مسافت بيش از ۳۰ متر ضروري نباشد. كليدهاي اعلام دستي حريق بايد حداقل در ارتفاع ۲ /۱ متري نصب شوند.
ماده ۱۴۸- كليدهاي اعلام خطر دستي سامانه اعلام حريق بايد به وسيله رنگ قرمز كه در محل نصب آنها به كار رفته كاملاً مشخص باشند و به سهولت در دسترس بوده و در مسير طبيعي فرار از آتش قرار داشته باشد.
ماده ۱۴۹- كارفرما مكلف است در هر كارگاه يك خط تلفن اضطراري يا بي سيم براي خبردهي هنگام بحران يا خطر آتش سوزي نصب نمايد.
ماده ۱۵۰- كارفرما بايد در خصوص سطوح مختلف كاركنان و مسئولين در كارگاه شرح وظايف خاصي تهيه نمايد تا وظايف هر يك به هنگام بروز خطر آتش سوزي مشخص باشد.
ماده ۱۵۱- كارفرما بايد اطمينان حاصل نمايد كليه وسايل، اجزاء، تركيبات و ملحقات آن كه براساس مقررات اين آئين نامه طراحي و نصب شده اند از نظر فني و كيفيت مورد تائيد استاندارد معتبر بين المللي يا ملي مي باشند.
ماده ۱۵۲- كارفرما بايد اطمينان حاصل نمايد كليه اجزاء سامانه موضوع اين فصل بعد از هر گونه آزمون يا استفاده اي براي استفاده مجدد به حالت آماده به كار باشد.
فصل پنجم : خاموش كننده هاي دستي و چرخدار
ماده ۱۵۳- براي خاموش كردن آتش با توجه به درجه و ماهيت حريق و نوع خطر آن بايد از خاموش كننده هاي مناسب مربوط به همان طبقه استفاده نمود.
ماده ۱۵۴- بر روي كليه خاموش كننده هاي آتش بايد يك دستورالعمل خوانا و روان كه نحوه استفاده از آن را بيان مي كند، نصب شده و در معرض ديد باشد.
ماده ۱۵۵- محل استقرار خاموش كننده بايد با توجه به شرايط جوي و محيطي انتخاب شود.
ماده ۱۵۶- در مكان هايي كه از خاموش كننده هاي چرخدار استفاده مي شود، بايد امكان حركت خاموش كننده مذكور در محل مورد نظر نيز بررسي شود.
ماده ۱۵۷- در صورتي كه خاموش كننده چرخدار درون ساختمان نگهداري مي شود، درهاي خروجي بايد به گونه اي باشد كه امكان حمل خاموش كننده به راحتي و با سرعت وجود داشته باشد.ماده ۱۵۸- تا ۱ /۶ متر باشد.
ماده ۱۹۶- طول پرتاب ماده خاموش كننده براي خاموش كننده هاي چرخدار بايد حداكثر ۷ /۱۳ متر باشد.
پ - خاموش كننده دي اكسيد كربن:
ماده ۱۹۷- تخليه گاز دي اكسيد كربن از داخل خاموش كننده بايد بين ۸ تا ۳۰ ثانيه انجام شود.
ماده ۱۹۸- طول پرتاب گاز دي اكسيد كربن بايد بين ۱ تا ۴ /۲ متر باشد.
ماده ۱۹۹- در مورد خاموش كننده هاي دي اكسيد كربن با وزن ۶ كيلوگرم به بالا بايد از شيپوركهاي بلند استفاده گردد.
ت - خاموش كننده حاوي كف:
ماده ۲۰۰- طول پرتاب كف در خاموش كننده حاوي كف دستي نبايد از ۷ متر تجاوز كند.
ماده ۲۰۱- تخليه كف در خاموش كننده دستي بايد بين ۶۰ تا ۱۲۰ ثانيه انجام شود.
ماده ۲۰۲- در هنگام شارژ خاموش كننده دستي نوع مايع كف بايد ۷۵ درصد حجمي سيلندر خاموش كننده، مايع كف باشد.
ماده ۲۰۳- حداكثر طول پرتاب كف در خاموش كننده هاي چرخدار بايد ۱۵ متر و زمان تخليه آن سه دقيقه باشد.
- بازرسي ظاهري خاموش كننده هاي دستي آتش
ماده ۲۰۴- به منظور دسترسي سريع به خاموش كننده ها، هرگز نبايد مانعي در مقابل آن ها قرار داشته باشد.
ماده ۲۰۵- كنترل برچسب اطلاعات و كارت خاموش كننده ها و ثبت نتايج متناسب با شرايط محيطي در فواصل زماني معين توسط فرد آموزش ديده و يا صاحب صلاحيت الزامي است.
- سرويس و نگهداري خاموش كننده هاي دستي آتش
ماده ۲۰۶- كليه خاموش كننده هاي دستي آتش، به منظور آماده به كار بودن بايد در محيط هاي كار طبق يك برنامه زمان بندي مناسب تحت بازبيني و سرويس لازم قرار گيرند.
الف - سرويس و نگهداري خاموش كننده هاي گاز دي اكسيد كربن:
ماده ۲۰۷- داشتن ميلاب يا لوله خروج مواد از داخل خاموش كننده الزامي است.
ماده ۲۰۸- به منظور جلوگيري از خطر تركيدگي شيلنگ خاموش كننده 2 CO به علت سرماي ناشي از خروج گاز، لازم است از شيلنگ هاي فشار قوي سيم دار مناسب كه توسط پرس هيدروليكي مقاوم شده باشد استفاده شود.
تست هيدرو استاتيك:
ماده 209- تمامي خاموش كننده هاي دستي آتش، بايد در فواصل متناوب و برحسب نوع خاموش كننده طبق جدول شماره 2 زير تحت آزمون هيدرواستاتيك قرار گيرند.
جدول شماره 2: فواصل متناوب تست هيدرواستاتيك خاموش كننده ها
براساس شرايط آب و هوايي متعارف
-رديف
نوع خاموش كننده آتش نشاني
دوره زمان تست (سال)
1
خاموش كننده آب و گاز تحت فشار و يا حاوي تركيبات ضد يخ
5
2
خاموش كننده حاوي كف AFFF يا FFFP
5
3
خاموش كننده پودري با سيلندر فولادي
5
4
خاموش كننده دي اكسيد كربن
5
5
خاموش كننده حاوي پودر تر شيميايي
5
6
خاموش كننده هاي حاوي پودر خشك شيميايي با سيلندرهاي آلومينيوم و يا برنجي
12
7
خاموش كننده هاي حاوي پودر خشك شيميايي با سيلندرهاي فولادي ريخته گري و مواد هالوژنه
12
8
خاموش كننده هاي حاوي پودر و داراي بالن (كارتريج) با سيلندرهاي فولادي ريخته گري شده
12
ماده ۲۱۰- انجام تست هيدرواستاتيك سيلندرهاي خاموش كننده بايد توسط افراد داراي پروانه صلاحيت از مراجع ذيصلاح صورت پذيرد.
ماده ۲۱۱- در تست هيدرواستاتيك پس از آزمون هاي چشمي و داخلي، بايد از آب يا سيالات غيرفشرده ديگر استفاده و گواهي لازم صادر شود.
ماده ۲۱۲- استفاده از هوا يا ساير گازها جهت انجام آزمون هيدرواستاتيك ممنوع است.
ماده ۲۱۳- در خصوص كليه خاموش كننده هاي دستي و چرخدار مستعمل در صورت وجود هر يك از موارد زير، تست هيدرواستاتيك نبايد انجام گيرد و خاموش كننده مذكور بايد �از رده خارج� اعلام و معدوم شده و مدارك لازم و مستند به صاحب خاموش كننده تحويل گردد.
الف- وجود علايم تعميرات برروي جوش ها و نقاط اتصال سيلندر
ب- خوردگي، شكستگي، ساييدگي و له شدگي رزوه هاي سيلندر
پ- وجود علايم خوردگي كه باعث ايجاد آسيب در بدنه شده باشد.
ت- سوختگي خاموش كننده در آتش
ث- سيلندرهاي فولاد زنگ نزن كه حاوي پودر نوع كلريد كلسيم بوده اند.
ج- بدنه هاي برنجي يا مسي با اتصال لحيمي
چ- وجود فرورفتگي آشكار برروي بدنه يا درزهاي جوش
ح- وجود خوردگي، بريدگي، له شدگي و ضرب ديدگي موضعي يا سراسري به نحوي كه بيش از ۱۰ درصد ضخامت ديواره سيلندر را از بين برده باشد.
خ- اگر سيلندر براي كاري غير از خاموش كردن آتش مورد استفاده قرار گرفته باشد.
د- اگر در جايي كه جوشكاري شده، عمق يك شيار باقيمانده از ۶ /۰ سانتي متر تجاوز كند.
ماده ۲۱۴- هرگاه سيلندري از آزمون هيدرواستاتيك پذيرفته نشود، بايد �از رده خارج� و معدوم گردد.
ماده ۲۱۵- خاموش كننده هاي داراي پوسته آلومينيومي كه در معرض دماي بالاتر از ۱۷۷ درجه سانتي گراد قرار گرفته اند، بايد �از رده خارج� اعلام شده و هرگز مورد تست هيدرواستاتيك قرار نگيرند.
ماده ۲۱۶- سيلندرهاي نيتروژن، آرگون، دي اكسيد كربن، و بالن هاي مورد استفاده براي ذخيره گازهاي خنثي بايد هر ۵ سال يك بار مورد تست هيدرواستاتيك قرار گيرند.
ماده ۲۱۷- بر روي شيلنگ خاموش كننده و تجهيزات متصل به آن نيز بايد تست هيدرواستاتيك انجام گيرد.
ماده ۲۱۸- پس از گذراندن تست هيدرواستاتيك، تاريخ و زمان آزمون بايد بر روي سيلندر حك شده و گواهي تست صادر شود.
ماده ۲۱۹- اطلاعات انجام تست مجدد شامل فشار تست و تاريخ انجام تست بايد برروي قسمت بالاي سيلندرهاي2 CO۲ حك شود و در مورد خاموش كننده هاي پودر و گاز بايد با استفاده از برچسب هاي مقاوم مشخص گردد.
ماده ۲۲۰- شيلنگ خاموش كننده و اتصالات مربوط به آن نيز بايد از نوع فشار قوي و مناسب انتخاب شده و نيز به طور متناوب توسط فرد آموزش ديده و يا دارنده پروانه صلاحيت مورد آزمون هاي لازم قرار گيرند.
